ગુજરાતી સાહિત્ય

હે જી વ્હાલા સાવ રે અધૂરું મારું આયખું
હે જી બાકી છે રે કોડ અપરંપાર.

ભાઈ એને ગગન ભરીને દીધો વાયરો,
તોય એના ખૂટે છે શ્વાસ વારંવાર.

ભાઈ એ તો સુરજ-ચાંદાને તેજે ઉજળો,
તોય એની ભીતર છે કાળો અંધકાર.

ભાઈ એ તો અનંતનો અંત લાવે નામથી,
હે જી એને નિરંજનને કીધો છે સાકાર.

-નીનુ મઝુમદાર

સ્વરઃ પુરૂષોત્તમ ઉપાધ્યાય અને આશિત દેસાઈ
સ્વરાંકનઃ ક્ષેમુ દિવેટિયા

 
 

રક્ત ટપકતી સો સો ઝોળી સમરાંગણથી આવે,
કેસરવરણી સમરસેવિકા કોમલ સેજ બિછાવે;
ઘાયલ મરતાં મરતાં રે! માતની આઝાદી ગાવે.

કોની વનિતા, કોની માતા, ભગિનીઓ ટોળે વળતી,
શોણિતભીના પતિ-સુત-વીરની રણશૈયા પર લળતી;
મુખથી ખમ્મા ખમ્મા કરતી માથે કર મીઠો ધરતી.

થોકે થોકે લોક ઊમટતા રણજોધ્ધા જોવાને,
શાબાશીના શબ્દ બોલતા પ્રત્યેકની પિછાને;
નિજ ગૌરવ કેરે ગાને જખમી જન જાગે અભિમાને.

સહુ સૈનિકનાં વહાલાં જનનો મળિયો જ્યાં સુખમેળો,
છેવાડો ને એક્લવાયો અબોલ એક સૂતેલો;
અણપૂછયો અણપ્રીછેલો કોઇનો અજાણ લાડીલો.

એનું શિર ખોળામાં લેવા કોઇ જનેતા ના’વી;
એને સીંચણ તેલ-કચોળા નવ કોઇ બહેની લાવી;
કોઇના લાડકવાયાની ન કોઇએ ખબર પૂછાવી.

ભાલે એને બચીઓ ભરતી લટો સુંવાળી સૂતી,
સન્મુખ ઝીલ્યાં ઘાવો મહીંથી ટપટપ છાતી ચૂતી;
કોઇનો લાડકવાયાની આંખડી અમૃત નીતરતી.

કોઇના એ લાડકવાયાનાં લોચન લોલ બિડાયાં,
આખરની સ્મ્રતિનાં બે આંસુ કપોલ પર ઠેરાયાં;
આતમ-દીપક ઓલાયો, ઓષ્ટનાં ગુલાબ કરમાયાં.

કોઇનાં એ લાડકડા પાસે હળવે પગ સંચરજો,
હળવે એનાં હૈયા ઊપર કર-જોડામણ કરજો;
પાસે ધૂપસળી ધરજો, કાનમાં પ્રભુપદ ઉચરજો!

વિખરેલી એ લાડકડાની સમારજો લટ ધીરે,
એને ઓષ્ટ-કપોલે-ભાલે ધરજો ક હુંબન ધીરે;
સહુ માતા ને ભગિની રે! ગોદ લેજો ધીરે ધીરે.

વાંકડિયા એ ઝુલ્ફાંની મગરૂબ હશે કો માતા,
એ ગાલોની સુધા પીનારા હોઠ હશે બે રાતા;
રે! તમ ચુંબન ચોડાતાં પામશે લાડકડો શાતા.

એ લાડકડાની પ્રતિમાનાં છાનાં પૂજન કરતી,
એની રક્ષા કાજે અહર્નિશ પ્રભુને પાયે પડતી;
ઉરની એકાંતે રડતી વિજોગણ હશે દિનો ગણતી.

કંકાવટીએ આંસુ ધોળી છેલ્લું તિલક કરતાં,
એને કંઠ વીંટાયાં હોશે કર બે કંકણવંતા;
વસમાં વળામણાં દેતાં બાથ ભીડી બે પળ લેતાં.

એની કૂચકદમ જોતી અભિમાન ભરી મલકાતી,
જોતી એની રૂધિર – છલક્તી ગજગજ પ્હોળી છાતી;
અધબીડ્યાં બારણિયાંથી રડી કો હશે આંખ રાતી.

એવી કોઇ પ્રિયાનો પ્રીતમ આજ ચિતા પર પોઢે,
એકલડો ને અણબૂઝેલો અગન-પિછોડી ઓઢે;
કોઇના લાડકવાયાને ચૂમે પાવકજ્વાલા મોઢે.

એની ભસ્માંકિત ભૂમિ પર ચણજો આરસ-ખાંભી,
એ પથ્થર પર કોતરશો નવ કોઇ કવિતા લાંબી;
લખજો: ‘ખાક પડી આંહી કોઇના લાડકવાયાની’.

– ઝવેરચંદ મેઘાણી

સ્વર : વિનુભાઈ વ્યાસ

તારા નામમાં, ઓ સ્વતંત્રતા, મીઠી આ શી વત્સલતાભરી !
મુરદા મસાણથી જાગતાં, તારા શબ્દમાં શી સુધાભરી !

પૂછી જોજો કોઈ ગુલામને,
ઊઠ્યા કેવા ઓઘ એને મને
મળી મુક્તિ મંગળ જે દિને ;

એને કાને શબ્દ પડ્યો ‘તું સ્વાધીન’ શી અહો સુખની ઘડી,
એની આંખ લાલમલાવ છાતીમાં છોળો છલકાઈ પડી.

એને ભાન મુક્તિતણું થયું,
એનું દૈન્ય ક્યાં ટપકી ગયું,
એનું દિલગુલાબ ઝૂલી રહ્યું,

એના મસ્તકે નમવાનું ભૂલી આભ શું માંડી આંખડી,
એની ઊર્મિ રાંક મટી રૂડા જગબાગમાં રમવા ચડી.

પડું કેદખાનાંને ઓરડે,
લટકુંયે ફાંસીને દોરડે,
લાખો ગોળી તોપતણી ગડે;

તારો હાથ હોય લલાટ, તો ભલે આવે જુલ્મ તણી ઝડી !
તારું નામ હોય જબાન, તો શી છે ભીતિ, ઓ મારી માવડી !

મારા દેશના સહુ શોષિતો,
દુનિયાના પિડીતો તાપિતો
ખૂણે ખૂણે ગાય તારા ગુણો

એના ભૂખ્યા પેટ છતાં એને, કેવી મોંઘી તુ કેવી મીઠી
એના બેડી બંધન તુટશે, એવી આશે ખલ્ક બધી ખડી !

– ઝવેરચંદ મેઘાણી

સ્વર : ડો સાવની શાહ
સ્વરાંકનઃ ક્ષેમુ દિવેટિયા

સૌજન્ય : માલવ દિવેટિયા

જેણે મને જગાડ્યો એને કેમ કહું કે જાગો?
મારો તારી સાથ પ્રભુ હે જનમ જનમ નો લાગો.

પંખીના ટહુકાથી મારા જાગી ઉઠ્યા કાન,
આંખોમાંતો સુર કિરણનું રમતું રહે તોફાન.
તમે મારા શ્વાસ શ્વાસમાં થઇ વાંસળી વાગો,
મારો તારી સાથ પ્રભુ હે જનમ જનમ નો લાગો.

ગઈ રાત તો વીતી ગઈ ને સવારની આ સુષ્મા,
વહેતી રહે છે હવા એમાં ભળી તમારી ઉષ્મા.
મારા પ્રિયતમ પ્રભુ મને નહીં અળગો આઘો,
મારો તારી સાથ પ્રભુ હે જનમ જનમ નો લાગો.

-સુરેશ દલાલ

સ્વરઃ આશિત દેસાઈ
સ્વરાંકનઃ આશિત દેસાઈ

થોડો ભરુસો તુંને હોય મારા વાલમા
તે ઝાલી લે આજ મારો હાથ
આ મોસમ આવી મધુમાસની હો વાલમા
દે અમ્મર ચોઘડિયે સંગાથ

મોસમ તો ફાગણની ફૂક રે ગોરાંદે
ને મોસમ તો કોયલની કૂક
વાયરો વસંતનો કુંજ કુંજ ઘૂમંતાં
પાગલ થૈ આજ ઝૂકાઝૂક
એનો ભરુસો તુંને હોય તો ગોરાંદે
જરા ઝાલી લે આજ મારો હાથ
જો બ ન ની સ ડ સ ડ સે ડયું ફૂટે રે
એવો મ્હેકભર્યો મીઠો સંગાથ

મોસમ તો રંગની રેલી મારા વ્હાલમા
ને મોસમ તો સૂરની હેલી.
નેણમાં રમે છે આજ અણદીઠી ચાહના
ને અંતરિયે થાઉં ઘેલી-ઘેલી
એનો ભરુસો થોડો હોય મારા વ્હાલમા
તો ઝાલી લે આજ મારો હાથ
ભીતરમાં પોશ–પોશ પ્રીત્યું ફટે રે
એવો લ્હેરાતો લીલો સંગાથ

તારો ભરુસો મુંને ભારી ગારાંદે
લે ઝાલું હું આજ તારો હાથ
કોની માલ હવે રોકે મારા વાલમા
આપણો અનોખો સંગાથ !

-ભાસ્કર વોરા

સ્વર : નિધી ધોળકિયા અને નિગમ ઉપાધ્યાય
સ્વરાંકન : ડો ભરત પટેલ